Drvo je kao tvorevina lako za obradu i upotrebljivo u različite svrhe (za  ogrjev, izgradnju, proizvodnju), ali i kao biljka koja daje (jestive) plodove, iako čovjek je u modernom vremenu njegovu primarnu svrhu i funkciju shvatio olako, te sječe šuma dovode do katastrofalne posljedice za čovječanstvo.

Kao neiscrpan izvor plodnosti i stvaranja, simbol rasta, života i saznanja drvo se smatra kao veza između neba i zemlje. Duboko korijenje koje prodire u zemlju, a visoke grane koje se šire visoko u nebo, tjeraju nas da se zapitamo i preispitamo vlastito djelovanje po pitanju drveća i našeg odnosa prema istim.

Još od najstarijih vremena, od kada je čovjek stekao sposobnost stvaranja, počeo je da pravi stvari koje su mu neophodne za opstanak (poput oruđa),  a pravio ih je od dostupnih materijala. Jedan o takvih materijala bilo je upravo drvo, koje se nalazilo u njegovom najbližem okruženju. Drvo je između ostalog i sinonim za zaštitu, a možemo krenuti od prahistorijskog čovjeka: ljeti je davalo hlad, dok su njegove krošnje u nevremenima mogle da posluže i kao skrovište.

S obzirom na to da su prva skrovišta bila pećine, u nekom momentu javlja se i ideja građevinarstva: kada se prave skrovišta (kuće) te drvo kao lako obradiv materijal postaje jedan od zastupljenijih. Kako se razvijala ideja stvaranja, tako su se razvijale i zanatske tehnike te je čovjek od drveta počeo da pravi sve one stvari koje su mu bile potrebne i koje bi mu život učinile lagodnijim odnosno lakšim.

Ipak simbolika drveta, ne ogleda se samo u materijalnoj upotrebi istog. Naime drvo,  a naročito drvo hrasta, simboliziralo je svećeničko znanje, a upravo to svećeničko znanje predstavljalo je posrednika na putu ka božanskoj spoznaji. Do danas se sačuvala tradicija spaljivanja božiće ,  u vrijeme Božića, a smatrala se simbolom života, svjetlosti i toplote. Upravo kroz tamne i hladne (zimske) noći drvo koje gori pružalo je ogrjev, a njegov plamen svjetlost, te nam na neki način simbolizira i nadu.

U različitim mitologijama, kulturama i vjerovanjima posebno se ističu dva: drvo života  drvo saznanja (spoznaje). S jedne strane imamo drvo života, čiji životni vijek može dostići i po nekoliko stotina godina, što uveliko nadmašuje ljudski životni vijek te za čovjeka utjelovljuje vječni život. U mnogim mitovima i pričama, drvo besmrtnosti je nedostižno i gotovo je nemoguće do njega doći – čuvaju ga čudovišta ili se nalazi na nekom nepristupačnom mjestu (npr. jabuke Hesperida). Gotovo uvijek simbolički isprepleteno s njim, nalazi se drvo spoznaje koje se prema religijskim vjerovanjima nalazi u Raju; s njega je zabranjeno jesti, a praroditeljski grijeh nas je doveo do toga da nam je ono u potpunosti nepristupačno i nedostižno. Upravo kroz ove simbolike i vjerovanja česti su prikazi u likovnoj umjetnosti (a možda i najčešće drvo saznanja), koje se prikazuje prilikom predstava scena kada prva žena uzima zabranjeno voće, ili prilikom scena izgona iz Raja (primjer svod Sikstinske kapele, Mikelanđelo – Izgon iz Raja).

Pored upotrebnih predmeta, pravili su se i dekorativni predmeti, a još u Mezopotamiji nailazimo na predmete pravljene od drveta poput muzičkog instrumenta (drvo s intarzijama), a predstavlja predmet složenog ukrasa visoke kvalitete izrade koji je pronađen u kraljevskoj grobnici u Uru. U Afričkoj umjetnosti česte su bile maske koje su pravljene od drveta ili kombinacijom drveta i biljnih vlakna. U renesansnom periodu neke predstave bile su oslikavane upravo na drvetu, a neki od najzanimljivijih prikaza je oltarska pala Fra Anđelika (Sv. Marko, Firenca), koja pored oslikavanja na drvetu u svojoj kompoziciji sadrži i dva visoka stabla. Sandro Botičeli je svoje djelo „Primavera“ također naslikao na drvetu, dok je pozadinski isječak kompozicije upotpunjen stablom s plodovima.

Jedan od vodećih slikara romanizma Kaspar David Fridrih je kroz svoje djelo „Drvo s vranama“ prenio svoje estetsko viđenje prirode te su pejzaži prožeti duhovnošću koja naglašava svemoćnost prirode.

Upravo zbog svoje jake simbolike ono i danas ostaje dio umjetničke estetike, te je često prisutno na slikarskim platnima: nekad kao sporedni momenat, dok je nekad jedina tema kompozicije (Pit Modrijan „Sivo drvo“).

Drvo, kao tradicionalni prirodni materijal, s jedne strane ga promatramo kao sredstvo s kojim možemo da napravimo mnoge stvari koje su neophodne za život, a s druge strane njegovu potrebu promatramo kroz biljni svijet, dajući nam kisik odnosno mogućnost da dišemo-živimo.

Marija Saičić

Literatura:

Larousse - Mali rečnik simbola, Nanon Garden - Rober Olorenšo - Žan Garden - Olivije Klajn, Laguna, Beograd, 2011.

Meri Holingsvort, Umetnost u istoriji sveta, EVRO-GIUNTI, Beograd, 2006.

Ova emisija je realizirana uz financijsku potporu Fonda za zaštitu i ostvarivanje manjinskih prava Crne Gore