Tijekom blagdana u mnogim domovima, objektima, na javnim mjestima, vlada blagdanska euforija. U tim euforičnim stanjima, ali i željom za proslavom Isusovog rođenja, ili ispraćajem Stare godine (i svega lošeg što je bilo u njoj) kao i dočekom nove godine (nazdravljamo svemu dobrom što dolazi), u znaku slavlja ukrašavamo svoje domove, objekte, ulice, gradove...

Baš u tim mnogobrojnim božićnim i novogodišnjim ukrasima, koji obiluje mnoštvom oblika (pahulja, raznobojnih kugli, irvasa i drugih), nalazi se i jedan, koji je prisutan od nastanka kršćanstva, a zadržao se sve do danas. Anđeo, nebesko biće sa krilima, dio je svake  blagdanske atmosfere, a nosi dobar glas i pozitivnu simboliku.

Anđeli predstavljaju Božje glasnike, odnosno smatraju se posrednikom između ljudi i božanstva. Za likovni prikaz anđela, kakve ih uobičajeno doživljavamo, najodgovornije su biblijske scene, dok likovne predstave anđela počinju da se prikazuju još u katakombama, u kojima su predstavljani najprije bez krila, a kasnije i s njima. Iako nebeska, duhovna i bestjelesna bića, mi ga zamišljamo po našem obliku, kao otjelotvorenje nadljudske ljepote, bez ikakvih spolnih karakteristika. Stvoreni u trenutku milosti anđeli mogu da biraju između dobra i zla, „anđeo je božanski deo čoveka i ljudski deo Boga“[1]. I upravo zbog te mogućnosti biranja između dobra i zla, ali i ljudskog, dolazi do raskola pa se anđeli dijele u dva svijeta: satanino i Božje carstvo.

Anđeli kao nebeska vojska, prenositelji i izvršitelji njegove volje na zemlji, smatrani su simbolom poruke; te često u likovnim prikazima anđeo je glasnik koji donosi važne vijesti (Strašni sud ili Fra Anđelikove „Blagovjesti“).Najpoznatiji među njima su arhanđeli Mihael i Gabrijel.

Anđeli su inspirirali mnoge umjetnike, između ostalog i tivatskog slikara Antona Peana, koji je naslikao Sv. Mihovila (slika se nalazi u istoimenoj kapelici, smještena u centru grada Tivta, u srednjovjekovnom kompleksu Buća-Luković).

Anđeli su nevidljiva bića, a prema predanju svaki čovjek ima svog anđela čuvara: „nema travke na zemlji koja nema svog anđela na nebu“[2] kako kaže Knjiga postanja. Nekada prenositelji Božje volje ili izvršitelji:  „Tada se pojavljuju u vidljivome, ljudskom liku kao nepoznati stranci, gosti, mladići. Oni nekoga obavješćuju, opominju, savjetuju, poučavaju (nešto mu tumače i objašnjavaju); nekoga prate, štite, čuvaju, spašavaju, sprečavaju, kažnjavaju, pa čak i ubijaju.“[3]  Primjer u likovnoj umjetnosti: „Lorenco Majtani. Izgon iz Raja. Katedrala fasada. Orvijeto. Oko 1310 – 1330.“[4] Kao zaštitnici ljudi, anđeli prisustvuju smrti; smatra se da oni prenose duše

mučenika i pravednika u Raj. Jedno od poznatijih djela je i „Starozavjetno trojstvo“ Andreja Rubljova koji prikazuje tri anđela koja su posjetila Avrama. Ova tema je vizantijske umjetnike inspirirala da prikažu Sveto trojstvo.

Pojava anđela karakteristična je i za stvaranje svijeta, u likovnim prikazima koji se nalaze u Sikstinskoj kapeli, Rafaelovim stancama, ali i mnogim drugim renesansnim prikazima biblijskih scena.

„Isus koji nosi krst koji pridržava anđeo: simbol stradanja ali i prihvatanja patnje i smrti“[5]. Kao simbole stradanja i patnje tako je i Đoto upotrijebio anđele na svom djelu „Oplakivanje Hrista“, koji iako imaju jedinstven izraz lica, promatrač može da osjeti žalost; kao i na  Donatelovom djelu „Anđeli sa mrtvim Hristom“.

Također, prikazi anđela  kao dio kompozicije česti su i u baroknom dobu, poput Karavađovih djela „Mučeništvo svetog Mateja“, „Sveti Matej i anđeo“, „Sedam milosrdnih dela“, ili Rubensovog djela „Svečani ulazak princa Kardinala Ferdinanda austrijskog u Antverpen“.

Izraz „anđeoski: izražava visok stepen neke vrline i savršenstvo u obavljanju nekog posla“[6]. Upravo zbog toga imamo i mnogo izreka u našem jeziku koje porede sa anđeoskim vrlinama: lijepa kao anđeo, dobra kao anđeo... Dok izreka (živjeti) sa anđelima znači da sve prolazi u najboljem redu, odnosno u miru: „spava kao anđeo“. Anđeoska savršenost i ljepota natjerale su mnoge pjesnike da pišu o ljepoti žene/muškarca često uspoređujući ih s anđelom.

Postoji još vrsta anđela, od kojih su najpoznatiji heruvimi i serafimi. Heruvimi su najčešće opisivani kao krilata bića bez tijela, koji simbolizira milo i bucmasto dijete; „Uz veličanstvene oblike anđela uvode se u ikonografiju – počevši od talijanske renesanse XV. stoljeća – i mali, ljupki, golišavi, krilati anđelčići, takozvani ››putti‹‹ (tal. putto ››dječačić‹‹). “[7] Primjer: Rafaelova „Sikstinska Madona“, gdje je u donjem dijelu kompozicije prikazan heruvim koji „naspram ozbiljnosti figura prikazanih gore, nestašno djetinjasti putti (anđelčići) naslonjeni na ogradu predstavljaju most između posmatrača i prostora unutar slike.“[8] S obzirom da su heruvimi poput djeteta oni simboliziraju rađanje ljubavi, stoga ga često prikazujemo i poistovjećujemo s Amorom (primjer: Karavađovo djelo „Amor pobjednik“). Možda i jedni od najrasprostranjenijih anđela, heruvimi, koji sa sobom nose neobičnu, ljupku, djetinju ljepotu, svoju čestu upotrebu su pronašli i u crtanim filmovima.

Dok serafimi zauzimaju najviše mjesto u hijerarhiji anđela, njihova simbolika je nešto drugačija. S obzirom da serafim „na hebrejskom znači „gorući“ i serafimi simbolizuju vatru koja pročišćava duh, žar i svetlost.“[9]

Anđeli nisu bili prikazivani samo u likovnoj umjetnosti; značajan broj umjetničkih ostvarenja ogleda se u filmskoj umjetnosti, književnosti, poeziji.. (Jedan od najpoznatijih filmova čiji su glavni akteri anđeli je „Nebo nad Berlinom“ čiji je redatelj Wim Wenders).

Moderniji prikaz anđela, koji sadrži njegove osnovne karakteristike, nalazi se u stalnoj postavci Muzeja i galerije Tivat: slika pod nazivom „Anđeo“ rađena tehnikom ulje na platnu autora Norberta Thiela.

Anđeli su u (likovnoj) umjetnosti uvijek predstavljali pozitivnu simboliku; ljubav, spasenje, nadu, glasonošu koji od Boga donosi  (dobar) glas. Najčešći prikazi se nalaze u ikonografiji, odnosno kršćanskim temama. I danas, simbolika anđela je ostala ista, a pored pozitivne simbolike, dodali smo joj epitete kojima opisujemo čovjeka. Na kraju, nemoguće je obuhvatiti sve umjetničke prikaze anđela, jer konačno svatko ima svog anđela...

Marija Saičić